Trà thuần ở Việt Nam thời xưa đơn giản là: ấm chè tươi, ấm trà nụ, bát trà khô hay chén trà mạn. Trà ngày xưa dân giã, gần gũi với người dân như ăn cơm phải có rau, uống nước phải cần trà vậy. Từ nguyên liệu của nhà trồng được, tới cách pha chế thân thương là thế!

Hãm ấm chè tươi cả nhà uống

Chè tươi hay là Trà tươi làm món nước trà đơn giản nhất và có lẽ cổ nhất nhân loại. Hiện nay, Trà tươi là món uống phổ biến rộng rãi ở Việt Nam nên càng chứng tỏ: Việt nam là quê hương của cây trà Cây trà là dân tộc mình biết dùng trà uống đầu tiên. Tục uống trà tươi có lẽ xuất hiện từ thời thượng cổ. Chúng ta không có truyền thuyết về lịch sử cây trà. Điều đó có thể được hiểu, vì ta đã uống trà từ lâu lắm và cây trà là cây bản địa.

Muốn uống trà tươi rất đơn giản: cứ hái một nắm lá cả cành, cả đọt non, cả lá già bỏ vào ấm đồng hay ấm đất. Việt nam là dân tộc biết làm cả hai loại đồ đất và đồ dòng đầu tiên của nhân loại. Sang trọng từ uống bằng bát sứ, nghèo thì uống bằng bát sành. Sáng uống, trưa uống, chiều uống, tối uống, ai thích uống trà đều có thể uống.

Cách thức uống trà như vậy thật đơn giản và thật cổ nhưng ngày nay vẫn còn. Năm 1985 bà cô ruột của tôi về thăm lại miền Bắc, qua các bến đò vẫn thấy còn nguyên cảnh:”Quán gió”. Phần lớn ta đều thấy “Quán gió” ta qua các bài văn xuôi, tiểu thuyết thời vừa qua. Đó là quán trà tươi bên đường tựa dưới gốc đa. Đó là quán trà tươi bên sông đón khách qua đò. Cũng chóng tre 7 sẵn 8, 9 cái bát đàn, bày một ít kẹo vừng, treo sẵn 1,2 loại chuối và lẽ dĩ nhiên trung tâm quán làm một nồi chè tươi luôn được ủ ấm. Đâu vẫn còn phảng phất cái cảnh nho nhỏ đã được ca dao ghi lại:

“Bắt chân chữ ngũ

Đánh củ khoai lang

Bới cô hàng nước

cho anh bát nước.”

Nhiều khi cầu kỳ hơn người ta bày ra lối hãm trà. Thường dùng để uống ở nhà. Đây cũng là chè tươi nhưng là trà được tách ra bỏ vào ấm tích đun nước sôi đổ sơ vào tích, rồi đổ đi gọi là làm lông. Tiếp tục chế nước sôi vào thật ra thì cũng là trà tươi thuần túy mà thôi. Giờ Trà Minh Cường còn cầu kỳ: Bí quyết pha trà Thái Nguyên ngon bạn có thể tham khảo.

Pha ấm trà nụ thời xưa

Trà ở thôn quê Việt Nam, trừ các vườn trà lớn hoặc các đồn điền sản xuất lớn, thường được tư nhân trồng mỗi nhà 1, 2 cây. Vườn rộng hơn nữa bình thường cũng chỉ 1, 2 sào. Trà vườn để mọc tự nhiên không cắt như ở các vườn trà. Nên trà sinh nụ rất nhiều. Vì vậy ta còn món Trà Nụ. Đây là những nụ trà được phơi khô. Trà nụ quý hơn trà tươi rất nhiều.

Trà nụ thường được các cụ cho ướp sen nên gọi là trà nụ sen. Trà nụ cho nước đỏ, hương thơm nhẹ thanh thoát, đăng đắng nhưng nuốt vào cổ có vị ngọt. Ướp trà nụ với sen các cụ cũng làm đơn giản cho vào bình rồi bỏ nhị sen vào đẩy lại giữ lấy hương sen. Nên nhớ trà nụ khác với nụ vối hay trà nụ vối. Cây vối cũng dùng để pha uống nước nhưng khác với cây trà.

Trà khô thời cổ

Lại thêm một món uống rất đơn giản của dân tộc là Trà Khô. Trà dư được phơi cho khô, không sao tẩm gì cả. Những lá khô này nhiều khi còn nguyên cành được sắp xếp và gác lên bếp. Khi cần gấp, gia đình cứ mang ra đổ nước sôi vào mà dùng.

Các cụ pha trà khô dân gian uống thay nước lọc

Trà khô cho nước đỏ gạch, mùi vị hơi đắng. Vị trà này không có cái vị đắng mà thanh tân của trà tươi. Trà khô không được trọng bằng trà tươi. Thường người ta chỉ dùng trà khô khi không có trà tươi uống.

Trà mạn hay gọi là Trà Mạn Hảo

Đây là một loại trà ôlong đặc biệt của Việt Nam. Trà cũng được hái rồi để cho héo. Trà héo rồi mới được đem đi hấp rồi đem phơi gió. Cuối cùng, trà được sấy bằng lửa hoặc phơi nắng cho khô. Trà lại có khi ướp với hoa sen gọi là trà mạn sen hay Trà Hoa Sen, Trà Sen Tây Hồ. Trà mạn cho nước tỏa mùi giống mùi trà Thiết Quan Âm nhưng thanh hơn.

Trà mạn cũng còn được gọi là trà Mạn Hảo. Có người bảo vì xuất phát từ huyện Mạn Hảo ở Vân Nam. Chúng tôi có xem bản đồ tỉnh Vân Nam mà chưa tìm ra địa danh Mạn Hảo. Trà mạn hảo nổi danh làm món uống độc đáo của người Việt Nam danh tiếng đứng bên cạnh truyện Kiều và thủ đánh tổ tôm:

“Làm trai phải đánh tổ tôm

Uống trà mạn hảo ngâm Nôn Thúy Kiều”.

Ca dao còn ghi với lời khen Trà Mạn:

“Chồng em còn ở sông Ngâu

Buôn chè mạn năm sau mới về”

Trà thuần ở Việt Nam thuần túy chỉ đơn giản như vậy. Đem đến nét độc đáo riêng, làm nền tảng cho sự phát triển chè hiện nay. Dân ta phải biết sử ta, nên yêu trà thái nguyên mình cũng nên quan tâm tới lịch sử của Trà.

Trà Minh Cường tản mạn.